از شیر پروانهای (به انگلیسی: Butterfly Valves) میتوان برای کنترل جریان سیال نیز استفاده نمود اما کاربرد اصلی و درست آن برای قطع و وصل نمودن جریان سیال است. در ساخت سازه شیرهای پروانهای از جنسهای متنوع و گوناگون استفاده میکنند. شیرهای پروانهای تقریباً با هر نوع سیالی سازگاری دارند.
شیرهای پروانهای به خاطر داشتن وزن سبک، سایز کوچک و فشرده، راندمان بالا و قیمت پایینتر نسبت به بقیه انواع شیرآلات صنعتی، کاربرد فراوانی در سیستمهای آبرسانی و آبیاری دارند که در دو نوع فلنجدار و ویفری تولید میشوند. به نوعی از این شیرها که فاقد فلنچ هستند، شیر پروانهای ویفری (به انگلیسی: Wafer) گفته میشود.
نحوه کار و عملکرد شیر پروانهای
بند آور شیر پروانهای به شکل صفحه دایرهای شکل است که ازبالا به ساقه و دسته شیر متصل است؛ این بندآوراز پائین به وسیله یک پاشنه به بدنه شیر پروانهای متصل گردیده است. به گونهای که بندآور میتواند حول پاشنه شیر حرکت کرده وجریان سیال گذرا از شیر را قطع و وصل بنماید.
بر اساس نحوه آببندی، شیرهای پروانهای تحت شرایط دمایی و فشاری بسیار گستردهای قابل استفاده میباشند. از این شیرها در زوایای ۱۵ تا ۷۰ درجه برای کنترل میزان جریان عبوری سیال میتوان استفاده نمود. به خاطر نحوه حرکت دیسک در شیر پروانهای و حرکت پاککنندگی آن، این شیرها در سامانههای انتقال سیالات کثیف و حاوی ذرات معلق مانند پسابها و فاضلابها نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
در هنگام استفاده از شیرهای پروانهای به عنوان کنترلکننده جریان سیال، باید مراقب شرایط بروز کاویتاسیون بود. مهمترین اثر وقوع کاویتاسیون در سیستم انتقال سیال، کاهش مقدار و ضریب جریان میباشد. علاوه بر این بروز کاویتاسیون در سیستمهای آبیاری و آبرسانی میتواند موجب کاهش شدید طول عمر شیرها و اتصالات و حتی بروز خسارات در لوله کشی پایین دست گردد.
همچنین در هنگام بستن شیر میبایست از سرعت زیاد اجتناب نمود تا از بروز پدیده ضربه قوچ در سیستم جلوگیری گردد.